Presidenti amerikan, Donald Trump, ka deklaruar se avionët luftarakë amerikanë kanë bombarduar tre zona bërthamore në Iran, duke shënuar një përshkallëzim të konsiderueshëm në konfliktin e vazhdueshëm midis Iranit dhe Izraelit. Në një fjalim televiziv, presidenti theksoi seriozitetin e situatës dhe paralajmëroi për veprime të mëtejshme nëse nuk arrihet paqja.
Detajet e Sulmeve
Një nga objektivat kryesore ishte Fordo, një impiant i pasurimit të uraniumit i fshehur në një zonë malore të largët, i cili është thelbësor për ambiciet bërthamore të Iranit. Ende nuk dihet shkalla e plotë e dëmit të shkaktuar në këtë strukturë.
Zyrtarët izraelitë kanë konfirmuar se kanë qenë në koordinim të plotë me SHBA-në gjatë planifikimit të këtyre sulmeve.
SHBA-ja ka kontaktuar Iranin përmes kanaleve diplomatike, duke deklaruar se sulmet ajrore ishin masa e vetme e planifikuar dhe se nuk kishte plane për ndryshime regjimi.
Irani ka paralajmëruar se çdo sulm nga SHBA-ja mund të shkaktojë një luftë rajonale dhe ka kërcënuar se do të hakmerret duke vënë në shënjestër asetet ushtarake amerikane në rajon.
Si filloi gjithçka?
Izraeli nisi një sulm të befasishëm ndaj disa objektivave bërthamore dhe ushtarake iraniane. Qëllimi i deklaruar ishte çmontimi i programit bërthamor të Iranit, për të cilin kryeministri izraelit tha se së shpejti do të ishte në gjendje të prodhojë një bombë bërthamore.
Irani këmbëngul se ambiciet e tij bërthamore janë paqësore. Si kundërpërgjigje, Teherani lëshoi qindra raketa dhe dronë drejt Izraelit. Të dy vendet kanë vazhduar shkëmbimin e sulmeve që atëherë, në një luftë ajrore që ka zgjatur më shumë se një javë.
Trump ka deklaruar prej kohësh se kundërshton posedimin e armëve bërthamore nga Irani. Megjithëse Izraeli besohet gjerësisht se i posedon ato, ai nuk e konfirmon dhe as nuk e mohon këtë.
Në fushatë, Trump kishte kritikuar administratat e kaluara amerikane për përfshirjen në “lufta të pafundme budallaqe” në Lindjen e Mesme dhe ishte zotuar ta mbajë Amerikën jashtë konflikteve të huaja.
SHBA-ja dhe Irani ishin në bisedime bërthamore në kohën e sulmit të befasishëm të Izraelit. Pak ditë më parë, Trump tha se do t’i jepte Iranit dy javë kohë për të hyrë në negociata thelbësore përpara se të sulmonte – por kjo afat kohor rezultoi të ishte shumë më i shkurtër.
Cilat zona u bombarduan dhe çfarë armësh u përdorën?
SHBA-ja thotë se goditi tre zona bërthamore – në Fordo, Natanz dhe Isfahan.
Fordo është fshehur në një zonë malore në jug të Teheranit dhe besohet se ndodhet më thellë nën tokë se Tuneli i Kanalit që lidh Mbretërinë e Bashkuar dhe Francën.
Thellësia e Fordos nën sipërfaqen e Tokës e ka bërë të vështirë arritjen me armatimin e Izraelit. Vetëm SHBA-ja konsiderohej se kishte një bombë “shkatërruese bunkerësh” mjaft të fortë dhe të madhe për të shkatërruar Fordon.
Kjo bombë amerikane quhet GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP). Pesha e saj është 13,000 kg (30,000 lb) dhe është në gjendje të depërtojë rreth 18 m beton ose 61 m tokë përpara se të shpërthejë, sipas ekspertëve.
Tunelët e Fordos mendohet se janë 80 deri në 90 m nën sipërfaqe, kështu që MOP nuk garantohet të jetë i suksesshëm, por është bomba e vetme që mund të arrijë afër.
Zyrtarët amerikanë kanë konfirmuar se MOP-të janë përdorur në sulme, me nga dy për secilin objektiv të goditur.
Cili është ndikimi në terren në Iran?
Ende nuk është e qartë se çfarë dëmi ka shkaktuar sulmi amerikan në zonat bërthamore, ose nëse ka ndonjë të lënduar apo të vdekur.
Zëvendës drejtori politik i televizionit shtetëror iranian, Hassan Abedini, tha se Irani i kishte evakuuar këto tre zona bërthamore “kohë më parë”.
Në një paraqitje në televizionin shtetëror, ai tha se Irani “nuk pësoi një goditje të madhe sepse materialet ishin hequr tashmë”.
Në fjalimin e tij televiziv, Trump tha se “zonat e pasurimit bërthamor janë shkatërruar plotësisht dhe tërësisht”.
Por duke folur në BBC News Channel, Mark Kimmitt, një ish-sekretar ndihmës amerikan i shtetit për çështjet politike-ushtarake, ishte shumë më i kujdesshëm.
“Nuk ka asnjë mënyrë për të sugjeruar që është shkatërruar përgjithmonë,” tha ai.
Irani ka thënë se më shumë se 200 njerëz janë vrarë që kur filloi raundi i fundit i luftimeve me Izraelin dhe më shumë se 1,200 janë plagosur.
Ndërkohë, Izraeli po rrit sigurinë në prag të sulmeve të SHBA-së në zonat kryesore bërthamore të Iranit.
Izraeli ka forcuar kufizimet e sigurisë publike në të gjithë vendin, thanë Forcat e Mbrojtjes të Izraelit (IDF).
Përmirësimi – duke përfshirë një “ndalim të aktiviteteve arsimore, tubimeve dhe vendeve të punës” – vjen pas sulmeve të SHBA-së në Iran.
Si mund të hakmerret Irani?
Irani është dobësuar ndjeshëm nga sulmet e Izraelit në bazat e tij ushtarake deri më tani, thonë ekspertët, si dhe nga çmontimi i përfaqësuesve të tij rajonalë në Liban (Hezbollah), në Siri dhe në Gaza (Hamas). Por Irani është ende i aftë të bëjë një sasi të konsiderueshme dëmi.
Zyrtarët iranianë paralajmëruan SHBA-në që të mos përfshihej, duke thënë se do të pësonte “dëm të pariparueshëm” dhe se rrezikonte një “luftë të përgjithshme” në rajon.
Ai ka kërcënuar të vërë në shënjestër bazat amerikane në rajon si hakmarrje. SHBA-ja operon zona ushtarake në të paktën 19 rajone në Lindjen e Mesme, duke përfshirë Bahreinin, Egjiptin, Irakun, Jordaninë, Kuvajtin, Katarin, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.
Ndër objektivat më të dukshme për Iranin është selia e Flotës së 5-të të Marinës Amerikane në Mina Salman në Bahrein.
Ai gjithashtu mund të vërë në shënjestër një rrugë kritike transporti të njohur si Ngushtica e Hormuzit, e cila lidh Gjirin Persik me Oqeanin Indian dhe përmes së cilës transportohet 30% e furnizimit me naftë në botë. Ai gjithashtu mund të sulmojë rrugë të tjera detare që rrezikojnë destabilizimin e tregjeve globale.
Irani gjithashtu mund të vërë në shënjestër asetet e vendeve të afërta që percepton se po ndihmojnë SHBA-në, gjë që rrezikon përhapjen e luftës në të gjithë rajonin.
A i duhet Trump miratimi nga Kongresi për ta dërguar SHBA-në në luftë?
Sipas ligjit amerikan, presidenti nuk ka pushtetin e vetëm për të shpallur zyrtarisht luftë ndaj një vendi tjetër. Vetëm Kongresi – ligjvënësit e zgjedhur në Dhomën e Përfaqësuesve dhe Senat – mund ta bëjnë këtë.
Por ligji gjithashtu thotë se presidenti është komandanti i përgjithshëm i forcave të armatosura. Kjo do të thotë se ai mund të vendosë trupa amerikane dhe të kryejë operacione ushtarake pa një shpallje zyrtare të luftës.
Për shembull, vendimi i Trump për të kryer sulme ajrore në Siri në vitin 2017 kundër qeverisë Assad nuk kërkoi miratimin nga Kongresi. Në vend të kësaj, Trump veproi në mënyrë të njëanshme, duke përmendur sigurinë kombëtare dhe arsyet humanitare.
Disa ligjvënës nga të dyja palët kohët e fundit janë përpjekur të kufizojnë aftësinë e Trump për të urdhëruar sulme amerikane ndaj Iranit duke shtyrë një rezolutë për pushtetin e luftës përmes Kongresit, megjithëse mund të duhen javë përpara se të hidhet në një votim zyrtar, dhe masa të tilla janë më shumë simbolike sesa thelbësore.
