Ky artikull trajton situatën e vështirë të civilëve të ikur nga konfliktet në Sudan dhe Sudanin e Jugut, të cilët janë bllokuar në qytetin kufitar të Renk. Ai përshkruan sfidat me të cilat përballen këta refugjatë, përfshirë mungesën e sigurisë, mbipopullimin dhe mungesën e shërbimeve bazë.
## Rrëfimi i Sarah Williams: Një Histori e Zhvendosjes së Përsëritur
Kur lufta shkatërruese në Sudan arriti në lagjen e Sarah Williams në kryeqytetin Khartoum, ajo dhe fëmijët e saj u gjendën në mes të zjarrit. Plumbat depërtuan nëpër shtëpinë e tyre, zjarret përfshinë ndërtesat dhe linjat elektrike shkaktuan shpërthime.
“Ne zvarriteshim në tokë,” kujton ajo, duke mbajtur fort djalin e saj njëvjeçar. “Ishte kaos.”
Znj. Williams, një 33-vjeçare dhe nënë e pesë fëmijëve, është nga Sudani i Jugut.
Ajo u detyrua të ikë kur shpërtheu lufta civile në vitin 2013, dy vjet pasi vendi fitoi pavarësinë nga Sudani, duke u bërë kombi më i ri në botë.
Por euforia e pas-pavarësisë shpejt u shua, kur një luftë për pushtet midis Presidentit Salva Kiir dhe zëvendësit të tij Riek Machar shkaktoi një luftë civile që mori jetën e rreth 400,000 njerëzve dhe detyroi 2.5 milionë njerëz të largohen nga shtëpitë e tyre.
Znj. Williams ishte mes tyre. Pasi mbërriti në atë që atëherë ishte një Khartoum paqësore, ajo rindërtoi jetën e saj, duke punuar si pastruese për një familje të klasës së mesme.
Por ajo u zhvendos përsëri pasi shpërthyen luftime në qytet në vitin 2023 midis forcave besnike ndaj sundimtarit ushtarak Abdel Fattah al-Burhan dhe zëvendësit të tij të atëhershëm Mohamed Hamdan Dagalo, i njohur më mirë si Hemedti.
“Konflikti filloi mes tyre,” thotë Znj. Williams. “Por më vonë, ata filluan të vrisnin edhe sudanezët e jugut, edhe pse ne nuk ishim pjesë e luftës së tyre.”
Në dy vitet e fundit, konflikti në Sudan ka marrë më shumë se 150,000 jetë, duke detyruar më shumë se 12 milionë njerëz nga shtëpitë e tyre dhe duke kthyer pjesë të mëdha të Khartoum në rrënoja.
Kur shtëpia e saj u sulmua, ajo paketoi pak gjëra që kishte dhe u nis përsëri për në Sudanin e Jugut.
Megjithatë, konflikti tani ka rifilluar edhe atje, me Kombet e Bashkuara (OKB) që paralajmërojnë se marrëveshja e paqes e vitit 2018 midis Kiir dhe Machar është në rrezik të shembet.
Udhëtimi i Znj. Williams ka përfunduar, për tani, në Renk. Dikur një qytet kufitar i qetë dhe i pluhurosur, ai është kthyer në një qendër tranziti, e mbushur me refugjatë nga Sudani dhe fqinji i tij në jug.
## Renk: Një Qendër Tranziti e Mbipopulluar
E bllokuar në Renk për rreth pesë muaj, Znj. Williams dëshiron të kthehet në qytetin e saj të lindjes, Nasir, në shtetin e Nilin e Sipërm.
Megjithatë, është e pasigurt të udhëtosh në Nasir – një qytet port strategjikisht i rëndësishëm përgjatë lumit Sobat – pasi është kthyer në një zonë lufte.
“Ka konflikt përpara nesh,” i thotë ajo BBC-së, duke mbajtur vajzën e saj katërvjeçare ndërsa lëkund butësisht djalin e saj njëvjeçar.
Zëri i saj është i qëndrueshëm, por sytë e saj janë të rëndë – duke mbajtur peshën e luftës, humbjes dhe pasigurisë.
Trupat qeveritare dhe Ushtria e Bardhë – një milici e lidhur me Machar gjatë luftës civile – janë përplasur vazhdimisht në Nasir, me raporte për granatime të rënda, pritë dhe zhvendosje të banorëve.
Znj. Williams nuk ka dëgjuar asgjë nga familja e saj në qytet.
“Nuk e di se ku kanë ikur kur filluan përleshjet… apo edhe nëse janë gjallë,” thotë ajo qetësisht.
Luftimet në Sudanin e Jugut kanë lënë mijëra njerëz si Znj. Williams të bllokuar në Qendrën e Transitit Renk. Kampi është i mbipopulluar, duke akomoduar më shumë se 9,000 njerëz – tre herë numrin për të cilin ishte projektuar.
Refugjatëve u jepet një sasi e vogël parash nga agjencitë e ndihmës për të blerë ushqim, por zgjat vetëm dy javë dhe më pas pritet të kujdesen vetë për veten.
Sarah thotë se ajo dhe refugjatë të tjerë u detyruan të prenë pemë për t’i shitur si dru zjarri, në mënyrë që të mblidhnin para për ushqim.
“Unë mblidhja dru zjarri dhe e shisja për të blerë miell, por nuk ka mbetur asgjë në pyll tani. Nuk ka dru për gratë që të mbledhin dhe shesin,” thotë Znj. Williams – një kujtesë për degradimin mjedisor që shkakton lufta.
Strehëzat e valëzuara në kamp ngjeshen deri në 15 njerëz për dhomë. Të tjerë ndërtojnë shtëpi të brishta nga shkopinj, pëlhura dhe thasë të grisur. Mbipopullimi po ushqen sëmundje, uri dhe dëshpërim.
Agjencitë e ndihmës po përpiqen të zhvendosin familjet në pjesë më të sigurta të Sudanit të Jugut, ku njerëzit kanë “lidhje më të forta komunitare ose familjare, mundësi jetese dhe akses më të mirë në shërbime”, thotë Vijaya Souri nga Organizata Ndërkombëtare për Migracionin (IOM).
## Udhëtimi i Vështirë Drejt Sigurisë
Qindra njerëz presin nën një diell përvëlues për të hipur në varka metalike për në Malakal. Udhëtimi zgjat dy ditë e gjysmë përgjatë lumit Nil. Pasagjerët ulen në bagazhet e tyre ose në dyshemenë e varkës.
Mes tyre është Mary Deng, e cila u arratis nga Wad Madani, një fushëbetejë e ashpër në konfliktin sudanez.
“Ky fëmijë ishte vetëm një ditësh kur kaluam kufirin,” thotë ajo. “Jemi 16 gjithsej. Nuk kishim para – por kishim Zotin.”
Ajo shtrëngon një tufë dokumentesh – biletën e familjes së saj për të dalë nga Renk.
## Mungesa e Shërbimeve Mjekësore dhe Rreziku i Sëmundjeve
Shërbimet mjekësore janë të kufizuara. Klinika kufitare Joda – e ndërtuar nga llamarina – është i vetmi qendër shëndetësor funksional në zonë.
“Mbi 600 foshnja kanë lindur këtu që kur filloi lufta,” thotë një punonjës shëndetësor. “Por ne mund të operojmë vetëm gjatë ditës tani, nuk ka fonde për turne nate.”
Një epidemi kolere u shpall në Renk tetorin e kaluar. Ajo u përhap nëpër pjesën më të madhe të Sudanit të Jugut, përfshirë kryeqytetin Juba, duke shkaktuar më shumë se 450 vdekje.
Tatek Wondimu Mamecha, oficeri i emergjencës i Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) në Sudanin e Jugut, paralajmëron për rreziqet në rritje.
“Edhe pse shpërthimi i kolerës është nën kontroll, ne nuk kemi dalë nga pylli. Tani për tani, malaria po rritet dhe me ardhjen e sezonit të shirave, do të rritet,” i thotë ai BBC-së.
Ai shton se efektet domino të shkurtimeve globale të ndihmës po shkaktojnë pasoja shkatërruese.
“Pesë nga partnerët tanë ose ndërprenë shërbimin ose reduktuan operacionet me 50%.”
Spitale si Renk Referral kanë humbur gjysmën e stafit të tyre, përfshirë kirurgë, obstetër, pediatër, duke ushtruar një presion të madh mbi mjekët e mbetur.
“Objekti menaxhon rreth 350 deri në 400 pacientë në ditë,” thotë z. Tatek.
## Rreziku i Rinisjes së Luftës Civile në Sudanin e Jugut
Kriza e refugjatëve në Renk sjell në fokus faktin se dhjetëra mijëra njerëz janë të bllokuar midis dy konflikteve, me pjesë të Sudanit të Jugut që nuk janë më një strehë e sigurt për njerëzit që ikin nga konflikti dyvjeçar në Sudan.
Tensionet janë rritur në Sudanin e Jugut që nga marsi, kur Machar u vu në arrest shtëpiak pasi u akuzua nga aleatët e Kiir për mbështetjen e grupeve të armatosura – një pretendim që partia e tij e mohon.
George Owino, kryetari i një organi monitorues të ngritur sipas marrëveshjes së paqes të vitit 2018 për të ndihmuar në zbatimin e saj, ka paralajmëruar se përleshjet e fundit “kërcënojnë themelet e marrëveshjes”.
Ai thotë se problemi kryesor është se udhëheqësit politikë vazhdojnë të komandojnë trupa rivale, duke mos i integruar ato në një ushtri kombëtare të unifikuar.
“Lidhja midis politikës dhe fuqisë ushtarake është ende e paprekur,” thotë z. Owino.
“Kur udhëheqësit nuk pajtohen, ajo shpejt kthehet në konfrontim të armatosur – pikërisht atë që marrëveshja duhej të parandalonte.”
Lufta civile e vitit 2013 shpërtheu pasi Kiir shkarkoi Machar si zëvendëspresident, duke e akuzuar atë për komplot për grusht shteti, ndërsa Machar bëri kundër-akuzën se Kiir ishte një “diktator”.
Lufta civile shkatërruese përfundoi pas marrëveshjes së paqes të vitit 2018, e cila pa Machar të riemërohej si zëvendëspresident.
“Dikur kishte më shumë dialog brenda presidencës. Kjo është zvogëluar,” thotë z. Owino.
Bashkimi Afrikan (BA) deri më tani ka dështuar në përpjekjet e tij për të rikthyer procesin e paqes në rrugën e duhur, ndërsa Uganda ka dislokuar trupa në Sudanin e Jugut për të forcuar pozicionin e Kiir.
Partia e Machar thotë se dislokimi minon sovranitetin e Sudanit të Jugut dhe marrëveshjen e paqes të vitit 2018.
Si Uganda, ashtu edhe qeveria e Kiir e mbrojnë dislokimin, duke thënë se është në përputhje me një marrëveshje të gjatë sigurie midis dy kombeve.
Megjithatë, dislokimi tregon se sa e brishtë është kontrolli i Kiir mbi pushtetin, ndërsa rriten frikërat se një luftë civile e plotë mund të rifillojë.
Dhe përtej kufirit në Sudan, lufta civile vazhdon të përhapet, me gjeneralin Dagalo që njofton formimin e një qeverie rivale.
Lëvizja e tij vjen pavarësisht faktit se forcat e tij kanë humbur kontrollin e Khartoum pas luftimeve të rënda. Qyteti tani është një guaskë e djegur, me ndërtesa të bombarduara dhe të nxira.
Znj. Williams thotë se nuk ka ndërmend të kthehet në Khartoum dhe ka vendosur se është më mirë të përpiqet të rindërtojë jetën e saj në vendin e saj të origjinës, “edhe nëse situata është e keqe”.
