Ky artikull shqyrton ndikimin e konfliktit midis Turqisë dhe PKK-së në jetën e përditshme të banorëve të Kurdistanit Irakian, veçanërisht në zonat pranë kufirit turk. Artikulli thekson ndërtimin e bazave ushtarake turke dhe krijimin e një “Zone të Ndaluar”, duke kufizuar aksesin e banorëve në tokat e tyre dhe duke ndikuar në jetesën e tyre.
Fshati Sergele: Në mes të Konfliktit
Në zemër të maleve të Kurdistanit Irakian gjendet fshati piktoresk i Sergeles.
Për breza të tërë, banorët e fshatit kanë jetuar duke kultivuar shegë, bajame dhe pjeshkë, si dhe duke mbledhur fruta të egra dhe erëza në pyjet përreth.
Megjithatë, Sergele, i cili ndodhet 16 km (10 milje) nga kufiri me Turqinë, është gjithnjë e më shumë i rrethuar nga bazat ushtarake turke, të cilat janë të shpërndara nëpër shpatet.
Të paktën shtatë baza të tilla janë ndërtuar këtu gjatë dy viteve të fundit, duke përfshirë një pranë një dige të vogël që rregullon furnizimin me ujë të Sergeles, duke e bërë atë të ndaluar për banorët e fshatit.
“Kjo është 100% një formë okupimi i tokave kurde [Kurdistani Irakian],” thotë fermeri Sherwan Sherwan Sergeli, 50 vjeç, i cili ka humbur aksesin në një pjesë të tokës së tij.
“Turqit e shkatërruan atë.”
“Zona e Ndaluar” dhe Ndikimi i Saj
Sergele tani rrezikon të tërhiqet zvarrë në atë që njihet lokalisht si “Zona e Ndaluar” – një brez i madh toke në Irakun verior i prekur nga lufta e Turqisë me grupin militant kurd PKK, i cili filloi një kryengritje në Turqinë jugore në 1984.
Zona e Ndaluar shtrihet pothuajse në të gjithë gjatësinë e kufirit irakian me Turqinë dhe është deri në 40 km (25 milje) e thellë në disa vende.
Community Peacemaker Teams, një grup i të drejtave të njeriut me bazë në Kurdistanit Irakian, thotë se qindra civilë janë vrarë nga sulmet me dronë dhe ajrore në dhe rreth Zonës së Ndaluar. Sipas një raporti parlamentar të Kurdistanit të vitit 2020, mijëra janë detyruar të largohen nga toka e tyre dhe fshatra të tëra janë zbrazur nga konflikti.
Sergele tani është efektivisht në vijën e parë të luftës së Turqisë me PKK-në.
Kur ekipi i BBC World Service Eye Investigations vizitoi zonën, avionët turk bombarduan malet përreth fshatit për të zhdukur militantët e PKK-së, të cilët kanë operuar prej kohësh nga shpellat dhe tunelet në Irakun verior.
Pjesa më e madhe e tokës rreth Sergeles ishte djegur nga granatimet.
“Sa më shumë baza të ngrenë, aq më keq bëhet për ne,” thotë Sherwan.
Ekspansioni Ushtarak i Turqisë
Turqia ka rritur me shpejtësi praninë e saj ushtarake në Zonën e Ndaluar në vitet e fundit, por deri më tani shkalla e këtij zgjerimi nuk ishte e njohur publikisht.
Duke përdorur imazhe satelitore të vlerësuara nga ekspertë dhe të vërtetuara me raportime në terren dhe përmbajtje me burim të hapur, u zbulua se që nga dhjetori 2024, ushtria turke kishte ndërtuar të paktën 136 instalime fikse ushtarake në të gjithë Irakun verior.
Përmes rrjetit të saj të gjerë të bazave ushtarake, Turqia tani mban kontroll de-fakto të më shumë se 2,000 km katrorë (772 milje katrorë) të tokës irakiane.
Imazhet satelitore zbulojnë më tej se ushtria turke ka ndërtuar të paktën 660 km (410 milje) rrugë që lidhin objektet e saj. Këto rrugë furnizimi kanë rezultuar në shpyllëzim dhe kanë lënë një gjurmë të qëndrueshme në malet e rajonit.
Ndërsa disa nga bazat datojnë që nga vitet 1990, 89% janë ndërtuar që nga viti 2018, pas së cilës Turqia filloi të zgjerojë ndjeshëm praninë e saj ushtarake në Kurdistanit Irakian.
Qeveria turke nuk iu përgjigj kërkesave për intervista, por ka pohuar se bazat e saj ushtarake janë të nevojshme për të zmbrapsur PKK-në, e cila është cilësuar si një organizatë terroriste nga Ankaraja dhe një numër vendesh perëndimore, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar.
Kani Masi: Një Pasqyrë e së Ardhmes?
Kryeqyteti i nën-rrethit të Kani Masi, i cili është vetëm 4 km (2.5 milje) nga kufiri irakiano-turk dhe pjesë të të cilit janë brenda Zonës së Ndaluar, mund të ofrojë një vështrim në të ardhmen e Sergeles.
Dikur i famshëm për prodhimin e mollëve, pak banorë kanë mbetur këtu tani.
Fermeri Salam Saeed, toka e të cilit është në hijen e një baze të madhe turke, nuk ka mundur të kultivojë vreshtin e tij për tre vitet e fundit.
“Në momentin që arrini këtu, do të keni një dron që fluturon mbi ju,” thotë ai.
“Ata do t’ju qëllojnë nëse qëndroni.”
Ushtria turke u vendos fillimisht këtu në vitet 1990 dhe ka konsoliduar praninë e saj që atëherë.
Baza e saj kryesore ushtarake, që përmban mure betoni kundër shpërthimit, kulla vëzhgimi dhe komunikimi dhe hapësirë për automjete të blinduara të personelit për të lëvizur brenda, është shumë më e zhvilluar se postet më të vogla rreth Sergeles.
Salam, si disa vendas të tjerë, beson se Turqia në fund të fundit dëshiron të pretendojë territorin si të vetin.
“E gjitha që duan është që ne të largohemi nga këto zona,” shton ai.
Pak Ndikim
Afër Kani Masi, u pa nga afër se si forcat turke kanë zmbrapsur efektivisht rojen kufitare irakiane, e cila është përgjegjëse për mbrojtjen e kufijve ndërkombëtarë të Irakut.
Në disa lokacione, rojet kufitare po mbanin pozicione thellë brenda territorit irakian, drejtpërdrejt përballë trupave turke, të paafta për të shkuar deri në kufi dhe potencialisht për të rrezikuar një përplasje.
“Postet që shihni janë poste turke,” thotë Gjeneral Farhad Mahmoud, duke treguar një kreshtë matanë një lugine, rreth 10 km (6 milje) brenda territorit irakian.
Por “ne nuk mund të arrijmë në kufi për të ditur numrin e posteve”, shton ai.
Zgjerimi ushtarak i Turqisë në Kurdistanit Irakian – i nxitur nga ngritja e saj si një fuqi dronësh dhe rritja e buxhetit të mbrojtjes – shihet si pjesë e një zhvendosjeje më të gjerë të politikës së jashtme drejt një intervenimi më të madh në rajon.
Të ngjashme me operacionet e saj në Irak, Turqia gjithashtu ka kërkuar të krijojë një zonë tampon përgjatë kufirit të saj me Sirinë për të përmbajtur grupet e armatosura siriane të lidhura me PKK-në.
Në publik, qeveria e Irakut ka dënuar praninë ushtarake të Turqisë në vend. Por pas dyerve të mbyllura ajo ka akomoduar disa nga kërkesat e Ankarasë.
Në vitin 2024, të dyja palët nënshkruan një memorandum mirëkuptimi për të luftuar së bashku PKK-në.
Por dokumenti, i siguruar, nuk vendosi asnjë kufizim për trupat turke në Irak.
Iraku varet nga Turqia për tregti, investime dhe siguri të ujit, ndërsa politikat e tij të brendshme të thyera kanë minuar më tej aftësinë e qeverisë për të marrë një qëndrim të fortë.
Qeveria kombëtare e Irakut nuk iu përgjigj kërkesave për koment.
Marrëdhëniet e Kurdistanit Irakian me Turqinë
Ndërkohë, sundimtarët e rajonit gjysmë-autonom të Kurdistanit Irakian kanë një marrëdhënie të ngushtë me Ankaranë bazuar në interesa të ndërsjella dhe shpesh kanë minimizuar dëmtimin civil për shkak të veprimit ushtarak të Turqisë.
Partia Demokratike e Kurdistanit (PDK), një armik kryesor i PKK-së, dominon Qeverinë Rajonale të Kurdistanit (QKR) dhe ka qenë zyrtarisht në krye që nga viti 2005, kur kushtetuta e Irakut i dha rajonit statusin e tij gjysmë-autonom.
Lidhjet e ngushta të PDK-së me Turqinë kanë kontribuar në suksesin ekonomik të rajonit dhe kanë forcuar pozicionin e tij, si kundër rivalëve të tij rajonalë politikë ashtu edhe me qeverinë irakiane në Bagdad, me të cilën grindet për më shumë autonomi.
Hoshyar Zebari, një anëtar i lartë i politbyrosë së PDK-së, u përpoq të fajësonte PKK-në për praninë e Turqisë në Kurdistanit Irakian.
“Ata [ushtria turke] nuk po i dëmtojnë njerëzit tanë,” tha ai.
“Ata nuk po i ndalojnë ata. Ata nuk po ndërhyjnë në punët e tyre. Fokusi i tyre, qëllimi i tyre i vetëm është PKK-ja.”
Viktima Civile dhe Drejtësia e Vonuar
Konflikti nuk tregon shenja përfundimi, pavarësisht se lideri i burgosur prej kohësh i PKK-së, Abdulla Ocalan, bëri thirrje në shkurt që luftëtarët e tij të ulin armët dhe të shpërbëhen.
Turqia ka vazhduar të granatojë objektet në të gjithë Kurdistanit Irakian, ndërsa PKK-ja mori përgjegjësinë për rrëzimin e një droni turk muajin e kaluar.
Dhe ndërsa incidentet e dhunshme në Turqi kanë rënë që nga viti 2016, sipas një numërimi nga OJQ-ja Crisis Group, ato në Irak janë rritur, me civilët që jetojnë në rajonin kufitar që përballen me rrezik në rritje të vdekjes dhe zhvendosjes.
Një nga të vrarët ishte 24-vjeçari Alan Ismail, një pacient me kancer në fazën e katërt, i goditur nga një sulm ajror në gusht 2023, ndërsa ishte në një udhëtim në male me kushëririn e tij, Hashem Shaker.
Ushtria turke ka mohuar kryerjen e një sulmi atë ditë, por një raport policor i parë nga BBC-ja ia atribuon incidentin një droni turk.
Kur Hashem paraqiti një ankesë në një gjykatë lokale për sulmin, ai u ndalua nga forcat kurde të sigurisë dhe u mbajt për tetë muaj nën dyshimin se mbështeste PKK-në – një akuzë që ai dhe familja e tij e mohojnë.
“Na ka shkatërruar. Është si të vrasësh të gjithë familjen,” thotë Ismail Chichu, babai i Alanit.
“Ata [turqit] nuk kanë të drejta të vrasin njerëz në vendin e tyre në tokën e tyre.”
Ministria e Mbrojtjes e Turqisë nuk iu përgjigj kërkesave për koment. Ajo u ka thënë më parë mediave se forcat e armatosura turke ndjekin ligjin ndërkombëtar dhe se në planifikimin dhe ekzekutimin e operacioneve të tyre ata synojnë vetëm terroristët, duke u kujdesur për të parandaluar dëmtimin e civilëve.
Mungesa e Përgjegjshmërisë
Janë parë dokumente që sugjerojnë se autoritetet kurde mund të kenë vepruar për të ndihmuar Turqinë të shmangë përgjegjësinë për viktimat civile.
Dokumentet konfidenciale të siguruara tregojnë se një gjykatë kurde mbylli hetimin për vrasjen e Alanit, duke thënë se autori ishte i panjohur.
Dhe certifikata e tij e vdekjes – e lëshuar nga autoritetet kurde dhe e parë nga BBC-ja – thotë se ai vdiq për shkak të “copëzave shpërthyese”.
Duke mos përmendur se kur viktimat e sulmeve ajrore kanë vdekur si rezultat i dhunës, dhe jo si aksident, e bën të vështirë për familjet të kërkojnë drejtësi dhe kompensim, për të cilat kanë të drejtë sipas ligjit irakian dhe kurd.
“Në shumicën e certifikatave të vdekjes, ata shkruanin vetëm ‘infijar’, që do të thotë shpërthim,” thotë Kamaran Othman nga Community Peacemaker Teams.
“Mund të jetë çdo gjë që shpërthen.
“Unë mendoj se Qeveria Rajonale Kurde nuk dëshiron ta bëjë Turqinë përgjegjëse për atë që po bëjnë këtu.”
QKR tha se e pranoi “humbjen tragjike të civilëve që rezulton nga konfrontimi ushtarak midis PKK-së dhe ushtrisë turke në rajon”.
Ai shtoi se “një numër viktimash” ishin dokumentuar si “dëshmorë civilë”, që do të thotë se ata janë vrarë padrejtësisht dhe u japin atyre të drejtën për kompensim.
Pothuajse dy vjet pasi Alan u vra, familja e tij është ende duke pritur, nëse jo për kompensim, të paktën për njohje nga QKR.
“Ata të paktën mund të dërgojnë ngushëllimet e tyre – nuk kemi nevojë për kompensimin e tyre,” thotë Ismail.
“Kur diçka ka ikur, ajo ka ikur përgjithmonë.”
